Oorsprong

Ik had er nog niet eerder van gehoord of er een exemplaar van gezien maar ik kreeg de vraag van Konstantyn Napolov, een slagwerker / dirigent / performer uit Den Haag. Hij is een belangrijke promotor van modern slagwerk, schrijft er muziek voor en heeft interessante optredens / performances als soloartiest en orkestleider. Kijk voor zijn superinteressante website hier!

Hij had het instrument gekregen van een vriend en daarmee breidde hij zijn collectie slagwerkinstrumenten verder uit (hij gebruikt soms al 100 instrumenten in een voorstelling!). Ook hij wist echter niet wat het precies was. Ik vroeg aan Youssouf, mijn leraar in Burkina of hij het instrument kende en hij noemde het een Timbila. Hiermee kon ik verder zoeken en vond meer informatie en filmpjes op internet.

Klankstaven

Op basis van foto’s en een filmpje die ik met Youssouf deelde, meende hij dat het gebruikte hout voor de klankstaven ‘Padouk’ was, dat in Kameroun veel gebruikt wordt voor klankstaaf-instrumenten. Ik vergeleek de Timbila met een instrument dat ik zelf ooit gekregen heb en als curiositeit heb bewaard. Qua  uiterlijk en bevestigingsmethode van de kalebassen leek wel op de Timbila van Konstantyn. Verrassend genoeg bleken die twee vergelijkbaar. Dat sterkte mij in de overtuiging de stemming van de Timbila van Konstantyn niet fundamenteel aan te passen.

Uiteindelijk lijkt het waarschijnlijk hout van de zeer resonerende houtsoort van de langzaam groeiende mwenje (nieskruid) uit Mozambique te zijn. Het zette mij wel op het spoor van Padouk en vond er later een paar mooie partijen van te koop (waar ik nu zelf balafoons mee ga maken, zie Blog item daarover). Konstantyn’s wens was om de tuning van het instrument zo oorspronkelijk mogelijk te houden en in ieder geval de stemming niet fundamenteel naar onze westers bekende stemmingen om te zetten. Daarom heb ik op dat gebied alleen de gebruikte octaven in het instrument wat scherper op elkaar afgestemd. Verder natuurlijk lijmresten en andere vervuiling verwijderd.

Kalebassen

Aan de kalebassen was wel een mooi klusje te doen. Op elke kalebas was oorspronkelijk nog een mini-kalebasje bevestigd dat over het meetrillende vlies van de grote kalebas was heen geplaatst. Deze mini-kalebasjes versterken het geluid van het zoom-effect dat door het membraan op de grote kalebas is aangebracht. Een aantal mini-kalebasjes was echter verdwenen dus daar heb ik wel wat werk mee gehad.

Hopelijk heeft hij er nu nog meer plezier van.

Van de UNESCO-site: De Chopi-gemeenschappen leven voornamelijk in het zuidelijke deel van de provincie Inhambane in het zuiden van Mozambique en zijn beroemd om hun orkestmuziek. Hun orkesten bestaan uit vijf tot dertig houten xylofoons, timbila genaamd, van verschillende grootte en toonhoogte. De timbila zijn fijn vervaardigde en gestemde houten instrumenten, gemaakt van het zeer resonerende hout van de langzaam groeiende mwenje (nieskruid) boom. Onder elke houten lamel is een resonator van kalebassen bevestigd, goed afgesloten met bijenwas en getemperd met de olie van de nkuso-vrucht, die de timbila zijn rijke nasale klank en karakteristieke trillingen geeft. De orkesten bestaan uit timbilameesters en leerlingen van alle leeftijden, waarbij kinderen naast hun grootvaders spelen.
Elk jaar worden verschillende nieuwe stukken gecomponeerd en uitgevoerd op bruiloften en andere gemeenschapsevenementen. De ritmes binnen elk thema zijn complex, zodat de linkerhand van de speler vaak een ander ritme uitvoert dan de rechterhand. De optredens duren ongeveer een uur en omvatten thema’s voor solo en orkest, met verschillende tempi. Nauw verbonden met de muziek zijn bijzondere timbila-dansen die door twee tot twaalf dansers voor het orkest worden uitgevoerd. Elke timbila-uitvoering omvat het plechtige mzeno-lied, uitgevoerd door dansers, terwijl de muzikanten zacht en langzaam spelen. Deze teksten, vol humor en sarcasme, weerspiegelen hedendaagse sociale kwesties en dienen om gebeurtenissen in de gemeenschap te kronieken.
De meeste ervaren timbila-uitvoerders zijn oud. Hoewel verschillende timbilameesters begonnen zijn jonge muzikanten op te leiden en ook meisjes in hun orkesten en dansgroepen hebben opgenomen, verliezen jongeren steeds meer het contact met dit culturele erfgoed. Bovendien heeft de ontbossing geleid tot de schaarste van het hout dat nodig is om de bijzondere sonoriteit van de timbila-instrumenten te produceren.