Grand Bassam is een plaatsje waar vaker muziekstages worden georganiseerd. Het heeft een mooi en toegankelijk strand. De stad was van 1893 tot 1899 de eerste hoofdstad van Frans Ivoorkust. Het oude centrum is in 2012 opgenomen in de lijst van Wereld Erfgoed.

We verblijven in een klein familiehotel, ‘La Cocoterais des Arts‘ dat voor ons helemaal beschikbaar is. Er zijn kamers met een ventilator (geen klamboe) en een tweepersoonsbed voor € 30 per nacht. Er wordt een kok voor ons geregeld die naar onze wens een twee maltijden per dag bereid en er is op hetzelfde erf een ruimte waar we de workshops houden.

Dag 1: Vlucht geannuleerd!

Nadat de meeste van ons al online waren ingecheckt, kregen we een mail dat vanwege een wilde pilotenstaking van 1 dag (!) onze vlucht is geannuleerd. In de uren erna moeten we volgens Brussels Airlines een alternatief aangeboden krijgen. Bellen blijkt zinloos…. de computer rekent ondertussen aan alternatieven voor alle gedupeerden…. Update: langzamerhand komen de alternatieven binnen. In plaats van gezellig met 6 in één vlucht, worden we apart, verspreid over dagen, via Parijs, Geneve, Casablanca of Addis Abeba naar onze bestemming gebracht.

Dag 2: Met één been in Ivoorkust

Alle mensen wiens vlucht was gecanceld belde vandaag met Brussels Airlines. Ook ons groepje, en we probeerde de ongunstige vluchten om te zetten naar iets beters. We belden en wachtten en belden… Maar met mooi resultaat; Morgen reizen 2 sub groepjes naar Abidjan; één groepje via Parijs en één via Brussel. Beide morgenavond rond 19.30 in Abidjan. Maandag begint onze workshop!! Vandaag begint ook het toernooi van de Africa Cup. Oranje is de kleur van Ivoorkust. Op Ziggo Sport blijken ze veel wedstrijden uit te zenden. Vandaag ook de openings ceremonie met Afrikaans spektakel. 30 graden! Heerlijk om te kijken, wetend dat ik morgen daar ben.

Dag 3: Geland en (nog niet) geacclimatiseerd

We zijn gisteren goed aangekomen in Côte d’Ivoire, maar het is warm en benauwd. Op het vliegveld werden we ontvangen met muziek. In het donker met busje naar ons hotel gebracht. Vandaag alles regelen wat geregeld moet worden; afspraken met hotel, de kokkin, de eerst aangekomen docent Souleman, SIM- kaarte installeren, en alle symbolen op de 8 balafoons aanbrengen! Maar Souleman en Youssous en zijn broer Seydou gingen gelijk balafonen, het klonk prachtig! Corinne en ik hebben gelijk wat van een nieuw ritme opgepikt, terwijl de rest een siësta hield.

Yvonne schrijft: Na een ochtend de mooie balafoons inspelen kregen we een heerlijk lunch van onze kokkinnen Miriam en Matou. Vis met Attièké ( maniok), pittige saus maar niet té en onze absolute favoriet: Aloko (gebakken banaan stukjes).Na een siësta met op de achtergrond heerlijke Balafoon muziek van onze profs gingen we met de kokkinnen in twee taxi’s de stad in voor boodschappen. (terwijl de mannen en Winnie op het terras bier dronken) Geweldig om met die bijdehandte Afrikaans vrouwen te shoppen en lachen ook. Vrouwen zijn echt heel grappig hier en absoluut de baas over het dagelijkse leven. Met twee volgeladen taxi’s terug en dan uitladen: zakken van 10 kilo aardappelen en uien en een container olie! 😅. Nu het internet gedoe geregeld dus we hadden weer contact met het thuisfront.

Dag 4: A Na Na Kominia: ‘Alles is goedgekomen!’

Onze eerste lesdag vandaag. We krijgen volgens planning les van 5 verschillende docenten. Vandaag en morgen les van Souleyman Diabaté, een Senoufo, hij leert ons een Bambara welkomst lied, zoals de Senoufo het spelen. Strekking: de balafola zijn gekomen, en alles is ‘af’, goed gekomen, volbracht; zoiets. ‘Na Na Ko Mi Na’. Een heerlijk nummer met een makkelijk liedje. Misschien kunnen we ermee toch nog eens een vervanger vinden van ons geijkte openings nummer Awa Dabolé! Tijdens de les een stortbui; door het kletteren op het dak kan je bijna niet meer horen wat je speelt. Het koelt helaas niet af daardoor, alleen de luchtvochtigheid gaat omhoog…. De keuze voor het menu laten we tot nu toe over aan onze kokkinnen. Vandaag een bijzondere saus bij de rijst, gemaakt van het blad van de bataat, met zelf gemaakte ‘piment’, zoals ze onze sambal hier noemen. Heerlijk! We kunnen een potje ervan bestellen om mee te nemen.

Dag 5: De Oceaan in.

Dag 6: Faso Kanou; ‘Liefde voor ons Land’

Na 2 dagen Souleymane is het vandaag Youssouf waar we les van krijgen. Hij leert ons een nummer dat pas vorig jaar is gemaakt door het collectief van balafola in Bobo Dioulasso ter gelegenheid van de herstart van ‘La Semaine de la Culture’. Een belangrijk evenement dat met Corona en machtswisseling stil had gelegen, maar van president Ibrahim Traore het groene licht kreeg voor die herstart. Hij kwam zelf naar de opening en heeft de Nationale Cultuurweek met drie slagen op een doundoun geopend. Youssouf was in NL tijdens die tijd dus hij kon er niet bij zijn toen zijn collega’s het nummer voor de president hadden voorbereid. Dat de 8 balafoons waarop gespeeld werd van hem waren, was toch een schrale troost; Faso Kanou; ” Land waar ik van hou, er is geen mooier land met zijn vrijheden, broederschap, menselijkheid en integriteit!”

Vandaag speelde ook Ivoorkust in het kader van de Afrika cup. We zijn met zijn allen gaan kijken in een open air café om de hoek. Groot scherm, nog grotere boxen. De les vervroegd, alles wat oranje is (kleur van Ivoorkust), oordoppen en Deet meegenomen. Door ons enthousiaste supporteren, kregen we nog een biertje van een fan aangeboden! Het mocht niet baten voor ‘Les Elefants’…..

Dag 7: Be Ya Lon: Iedereen weet het ……!

Vandaag les van Yaya Diabaté, hij is de man van de bara’s (in conga-opstelling) bij de band Djarabikan. Maar hij heeft ook een eigen band waar hij balafoon speelt. Hij presenteert het Senoufo nummer ‘Be Ya Lon’. Een nummer om te spelen bij bruiloften en veel andere feesten om eerbetoon te betuigen aan aanwezigen. Met alle denkbare variaties wordt gezongen: ‘Iedereen weet dat de gastheer /vrouw, bruid, bruidegom en iedereen die je maar wilt noemen één of andere mooie eigenschap heeft’. Youssouf geeft met een knipoog aan dat er tijdens zo’n feest bij dit nummer veel geld wordt gegeven….. Yaya heeft duidelijk geen ervaring en is onzeker in het geven van groepslessen. Youssouf en ik proberen zo respectvol mogelijk hem te helpen en te laten zien hoe je zonder kakafonie 6 mensen les geeft. Samen krijgen we toch een mooi, typisch Senoufo nummer in de handen.

Dag 8: Wereld Erfgoed in Grand Bassam

Nadat de Fransen rond 1900 het gebied wat nu Ivoorkust heet, vast in handen hadden gekregen, werd Grand Bassam de eerste hoofdstad gemaakt. In het gedeelte tussen de lagune en de zee werden statige overheids gebouwen en herenhuizen gerealiseerd in Franse stijl. Een aantal jaren geleden is dit deel door Unesco tot Wereld ergoed verklaard. Vandaag zijn balafoon vrij en zijn we per twee taxi’s op pad gegaan om dit stuk Wereld Erfgoed te verkennen.

Yvonne vult aan: Of dat een verrijking is weet ik niet want door gebrekkig onderhoud worden enkele oude huizen bedoeld of onbedoeld door de natuur overwoekerd. Ook wel mooi eigenlijk. Zal onze “beschaving” ook zo eindigen als we de wereld om zeep hebben geholpen? Na de wandeling en een bezoek aan het museum zijn we in een mooi resort aan het strand neergestreken. We kregen een heerlijk schaduwrijk plekje en een briesje uit zee was bijna verfrissend. Na het bestellen van kipschotels doken Paul, Winnie en ik direct de zee in. Zalig! Maar wat een heftige golven en sterke stroming. De zee is link hier, doet me denken aan Liberia waar ik ooit woonde. Terug via het palmen terras waar we nog net de laatste 20 minuten van Burkina Faso tegen Algerije zagen. Burkina won net niet helaas. Maar het was wel spannend!

Dag 9: Bruiloft-tour in Abidjan

Het is top drukte met bruiloften op dit moment. Over een paar weken begint de Ramadan en liggen alle feesten stil. Dus in deze tijd moeten de artiesten ook hun geld verdienen. Onze docenten hebben een druk programma! Vandaag moeten ze alledrie spelen op bruiloften in Abidjan, en wij gaan ze bezoeken! De taxi’s rijden door de wereldstad, maar plots, als we een afslag nemen, zitten we ineens in een sloppenwijk, waar de broers Keita zijn geboren. De huidige bewoonster op het betreffende erf, Salimata, is familie van Youssouf. De eerste bruiloft is op loopafstand en er zijn toch alledrie onze docenten aanwezig. Tijdens het spel wordt er veel overlegd en ook gewisseld. Seydou en Yaya’s band zijn allebei wel ergens aan het spelen, maar zonder de boss. Youssouf en Seydou trakteren ons erna in een restaurant aan de lagune op ‘Capitaine’ (een vissoort met snorharen). Daarna toch al weer (met een pontje) op weg naar onze laatste bruiloft van vandaag, waar Yaya nu wel speelt. Helaas, het feest was net afgelopen 🙁 Maar Yaya zei gelijk: “We spelen er nog twee!”. Onze groep ging gelijk de vloer op en het werd een feestje van 2 nummers! Wij dreven in het zweet.

Dag 10: Fonidon; Dans van de Fonio

Fonidon is letterlijk de dans van de fonio, een graansoort die in West Afrika veel gebruikt wordt. Vroeger werd de fonio gedorst met houten stokken waarmee men op de graanstengels sloeg om de graan van het stro te scheiden. Maar er gebeurde nogal eens een ongeluk mee tijdens het groeps-dorsen waarbij de ene dorser de ander per ongeluk raakte. Op een bepaald moment is toen een andere methode ontwikkeld. Men ging op een hoeveelheid graanstengels ‘dansen’. De voet werd met een plof (op de eerste tel) neergezet en vervolgens naar buiten geschoven waarbij de stengels werden geplet en de korrels vrijkwamen.

Zoals vaak bij elk werk op de boerderij of op het land werd muziek gebruikt om het werktempo lekker vast te kunnen houden. Er kwam een ritme tot stand dat onder alle stammen over heel West Afrika gebruikt wordt om de Fonio te dorsen. De Bobo Mandaré, omgeving Bobo Dioulasso hebben een grappig lied erbij gemaakt dat ook ver verspreid is geraakt. Het gaat toepasselijk over elke stam ,met zijn specialiteiten, ‘waar ze maar niet op kunnen wachten tot die weer klaar / beschikbaar is’. “Ook al zijn de rupsen in de carité boom nog niet volgroeid, de Bobo hebben geen geduld om er op te wachten (chi is Carité, Tûnmou is rups) Chi Tûnmou ma koko ban, Bobo le korotela. Je kunt de zinnetjes aanpassen. De rupsen en de Bobo kan je vervangen door de pinda’s van de Bisa, de melk van de Pheul, en de kaas van de hollanders…. Ondanks dat meerdere van ons vandaag een ‘off-day’ hadden na gisteren, hebben we toch een mooi nummer aangepakt (en de was laten doen…)

Dag 11: Tiyèn Fola; De Betweter

Njongo, één van de door Youssouf beoogde docenten, heeft koudwatervrees gekregen bij de gedachte onze groep les te moeten geven. Misschien na dat hij Yaya had gesproken, maar hij is zowiezo een onervaren docent volgens Youssouf. Maar Souleymane is beschikbaar en we hebben graag les van hem; Hij komt nog twee dagen! Vandaag het ritme Tiyè Foli: ‘hij die de waarheid durft te vertellen’. Mensen die de leiding tegenspreken, zijn vaak niet populair, het geeft nogal eens conflicten… In de dorpen in West Afrika hebben ze daar natuurlijk ook mee te maken als zo’n persoon de besluiten van de ‘Chef de Village’ tegenspreekt. In dit oude nummer dat al door vorige generaties balafola werd gespeeld, is aandacht voor dit fenomeen. In het lied wordt aangegeven dat zulke mensen niet geliefd zijn, maar wel belangrijk voor een gemeenschap, immers het leidt ook tot een nieuwe kijk en goede overweging als er weer een belangrijk besluit genomen moet worden. De tekst: ‘Ga naar de Chef de Village om te vertellen dat zij die tegenspreken, niet geliefd zijn’. S’avonds speelde Burkina in de Africa Cup. Niet spectaculair en verloren, maar wel door naar volgende ronde.

Corinne voegt toe: For me, today was a perfect day. Souleymane came back to teach us. We had rested and were ready to learn. He taught very well, step by step, making sure no one was left behind and covering all the tricky details of transitioning between parts. When you are stuck somewhere, Souleymane comes beside you and says with a smile « tu n’as pas compris? », and he shows you. He does not leave until you play for him correctly. Although we were working hard and sweating buckets, the process felt like a gathering of energy. That’s what I loved about the class. The more we understood as a group, the more our playing became strong. Everyone was engaged and happy, no one felt like they could not get on the train. At the end of the day, we started a new bass pattern and I thought we would never succeed, but everyone was able to play it. So satisfying…

Dag 12: Do To Môggo Kolo;

‘Je kan van iemand houden, zonder dat die ander hetzelfde voor voelt’

Yvonne schrijft: Vandaag weer les van Souleymane. Hij koos een niet al te lastig ritme en gaf veel gelegenheid om de basis goed onder de knie te krijgen. Voor de meer ervarenen onder ons ging het wat traag maar voor Annemarie en mij was het erg prettig. En doordat de basis goed stond ging hij soleren en dan maak je echt muziek met elkaar, heel leuk. Later kwamen er meer patronen bij waaronder een wat moeilijker. Maar het lukte voor iedereen om die ook te spelen. Dus ons biertje in het avondbriesje is verdiend. Mijn toevoeging: Wat we van Hans geleerd hebben tijdens onze Burkina reizen is om lokaal een simkaart te kopen en die als tweede sim te gebruiken. Een aparte (oude) telefoon is ook goed om daarvoor te gebruiken. We kopen dan voor CFA 5000 (€7,50), 5 Gigabite aan data. Op die telefoon maak je dan een hotspot aan, waarmee je met je eigen telefoon via wifi gebruik kan maken. Op die telefoon kan je ook de anderen (en je (nieuwe) lokale vrienden bellen. Handig en goedkoop! Aan het eind van onze reis kunnen we oude telefoons alsnog hier een nieuwe bestemming krijgen. Deze keer delen een aantal een hotspot: Anja & Anne Marie en Yvonne & ik delen er een. Vandaag moeten we voor alle telefoons ‘unité’s’ (beltegoed) bijkopen. Veel gebruik door alle filmpjes en foto’s die uitgwisseld worden.

Dag 13: Verrassingsbezoek

Yvonne schrijft: Een dag zonder balafoonles vandaag. Wat niet betekent geen Balafoon spelen want het is de gelegenheid om wat we de afgelopen dagen hebben geleerd te herhalen. Gelukkig schrijft Paul alles op want uit je hoofd alles terughalen kunnen alleen de Afrikanen! ‘S Middags zouden we naar het strand gaan maar we kregen bezoek van Ha’Iri, een balafoonspeler en zanger die we uit Bobo kennen. Hij kreeg 6-7 jaar geleden een CVA en is aan één kant verlamd. Hij was twee jaar terug erg depressief en veel te dik. Nu was hij zeker 20 kg afgevallen en behoorlijk energiek. Samen met de andere spelers werden we getrakteerd op een geïmproviseerd concertje. Ha’Iri zong prachtig en krachtig, het werd een mooi feestje. Hij speelde zelf ook mee: met één hand speelt hij sneller en beter dan ik ooit zal doen! Jammer van het strand want het is en blijft bloedje heet. Vanmorgen regende het even, we gingen gelijk buiten staan maar het koelde niks af.